PHÌNH ĐỘNG MẠCH CHỦ BỤNG

Nhóm bác sĩ Bệnh viện Đại học Nam Cần Thơ

Tổng quan

Phình động mạch chủ bụng là tình trạng phình to phần dưới của mạch máu chính cung cấp máu cho cơ thể (động mạch chủ). Động mạch chủ chạy từ tim qua trung tâm của ngực và bụng.

Động mạch chủ là mạch máu lớn nhất của cơ thể, do đó, một túi phình động mạch chủ bụng bị vỡ có thể gây chảy máu nguy hiểm đến tính mạng.

Tùy thuộc vào kích thước của túi phình và tốc độ phát triển của nó, mà việc điều trị thay đổi từ theo dõi đến phẫu thuật khẩn cấp.

Triệu chứng

Phình động mạch chủ bụng thường phát triển chậm mà không có các triệu chứng đáng chú ý nên khó phát hiện. Một số bệnh nhân có túi phình nhưng hầu như không bị vỡ. Một số bệnh nhân lại có túi phình kích thước nhỏ và duy trì như vậy cả đời. Những người khác có túi phình lớn theo thời gian, đôi khi túi phình phát triển rất nhanh.

Nếu bạn bị phình động mạch chủ bụng, bạn có thể nhận thấy:

• Đau sâu trong bụng, đau liên tục ở vùng bụng hoặc bên của bụng
• Đau lưng
• Một cảm giác đập mạnh gần rốn

Khi nào đến gặp bác sĩ

Nếu bạn bị đau, đặc biệt nếu cơn đau đột ngột và dữ dội, hãy tìm kiếm sự trợ giúp y tế ngay lập tức.

Nguyên nhân

Túi phình có thể phát triển ở bất cứ đâu dọc theo động mạch chủ, nhưng hầu hết chứng phình động mạch chủ xảy ra ở phần của động mạch chủ nằm trong vùng bụng. Nhiều yếu tố có thể ảnh hưởng sự phát triển của chứng phình động mạch chủ bụng, bao gồm:

• Tình trạng cứng động mạch (xơ vữa động mạch). Xơ vữa động mạch xảy ra khi chất béo và các chất khác tích tụ trên/trong bề mặt của mạch máu.
• Huyết áp cao. Huyết áp cao có thể làm hỏng và làm suy yếu các thành của động mạch chủ.
• Các bệnh về mạch máu. Đây là những bệnh làm cho các mạch máu bị viêm.
• Nhiễm trùng trong động mạch chủ. Hiếm khi xảy ra, nhưng nhiễm trùng do vi khuẩn hoặc nấm có thể gây ra chứng phình động mạch chủ bụng.
• Chấn thương. Ví dụ, bị thương trong một tai nạn xe hơi có thể gây ra chứng phình động mạch chủ bụng.

Các yếu tố nguy cơ

Các yếu tố nguy cơ của chứng phình động mạch chủ bụng bao gồm:

• Sử dụng thuốc lá. Hút thuốc là yếu tố nguy cơ mạnh nhất đối với chứng phình động mạch chủ. Hút thuốc có thể làm suy yếu các thành của động mạch chủ, làm tăng nguy cơ phình động mạch chủ và vỡ túi phình. Bạn hút hoặc nhai thuốc lá càng lâu và càng nhiều thì nguy cơ phát triển chứng phình động mạch chủ càng cao. Các bác sĩ khuyên bạn nên siêu âm bụng một lần để tầm soát chứng phình động mạch chủ bụng ở nam giới từ 65 đến 75 tuổi đang hút thuốc lá hoặc hút thuốc lá trước đây.
• Tuổi tác. Phình động mạch chủ bụng xảy ra thường xuyên nhất ở những người từ 65 tuổi trở lên.
• Nam giới. Nam giới bị chứng phình động mạch chủ bụng thường xuyên hơn nhiều so với nữ giới.
• Chủng tộc. Những người da trắng có nguy cơ bị phình động mạch chủ bụng cao hơn.
• Tiền sử gia đình. Có tiền sử gia đình bị phình động mạch chủ bụng làm tăng nguy cơ mắc bệnh này.
• Các chứng phình động mạch khác. Có một chứng phình động mạch trong một mạch máu lớn khác, chẳng hạn như động mạch phía sau đầu gối hoặc động mạch chủ trong ngực (chứng phình động mạch chủ ngực), có thể làm tăng nguy cơ bị phình động mạch chủ bụng.

Nếu bạn có nguy cơ bị phình động mạch chủ, bác sĩ có thể đề nghị phương pháp, chẳng hạn như thuốc để giảm huyết áp và giảm áp lực cho các động mạch bị suy yếu.

Các biến chứng

Rách ở một hoặc nhiều lớp của thành động mạch chủ (bóc tách thành động mạch chủ) hoặc túi phình động mạch bị vỡ là những biến chứng chủ yếu. Vỡ động mạch chủ có thể gây chảy máu đe dọa tính mạng. Nói chung, phình mạch càng lớn và càng phát triển nhanh thì nguy cơ vỡ càng cao.

Các dấu hiệu và triệu chứng cho thấy phình động mạch chủ bị vỡ bao gồm:

• Đau bụng hoặc lưng đột ngột, dữ dội và kéo dài
• Huyết áp thấp
• Mạch nhanh

Phình động mạch chủ cũng làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông tại chỗ. Nếu cục máu đông vỡ ra từ thành trong của túi phình và làm tắc nghẽn mạch máu ở những nơi khác trong cơ thể bạn, nó có thể gây đau hoặc chặn dòng máu đến chân, ngón chân, thận hoặc các cơ quan trong ổ bụng.

Phòng ngừa

Để ngăn ngừa chứng phình động mạch chủ hoặc giữ cho chứng phình động mạch chủ không trở nên tồi tệ hơn, hãy làm như sau:

• Không hút thuốc hoặc sử dụng các sản phẩm thuốc lá. Bỏ việc hút thuốc và nhai thuốc lá, tránh khói thuốc. Nếu bạn cần giúp đỡ để bỏ thuốc, hãy nói chuyện với bác sĩ của bạn về các loại thuốc và liệu pháp có thể hữu ích.
• Chế độ ăn uống lành mạnh. Tập trung ăn nhiều loại trái cây và rau quả, ngũ cốc nguyên hạt, thịt gia cầm, cá và các sản phẩm từ sữa ít béo. Tránh chất béo bão hòa và chất béo dạng trans và hạn chế muối.
• Kiểm soát huyết áp và cholesterol của bạn. Nếu bác sĩ đã kê đơn thuốc, hãy dùng thuốc theo hướng dẫn.
• Tập thể dục thường xuyên. Cố gắng dành ít nhất 150 phút mỗi tuần để hoạt động gắng sức vừa phải. Nếu bạn chưa tập thể dục, hãy bắt đầu từ từ và xây dựng thói quen này. Nói chuyện với bác sĩ của bạn về những loại hoạt động phù hợp với bạn.

Chẩn đoán

Phình động mạch chủ bụng thường được phát hiện khi khám sức khỏe vì một lý do khác hoặc trong các xét nghiệm y tế thông thường, chẳng hạn như siêu âm tim hoặc siêu âm bụng.

Để chẩn đoán chứng phình động mạch chủ bụng, bác sĩ sẽ khám và xem xét tiền sử bệnh tật và gia đình của bạn. Nếu bác sĩ cho rằng bạn có thể bị phình động mạch chủ, các phương tiện chẩn đoán hình ảnh sẽ được thực hiện để xác định chẩn đoán.

Các pháp tiện được sử dụng để chẩn đoán chứng phình động mạch chủ bụng bao gồm:

• Siêu âm ổ bụng. Đây là phương tiện chẩn đoán phổ biến nhất để chẩn đoán chứng phình động mạch chủ bụng. Siêu âm bụng không gây đau, sử dụng sóng âm thanh để cho biết cách thức máu chảy qua các cấu trúc ở vùng bụng, bao gồm cả động mạch chủ.

Khi siêu âm ổ bụng, kỹ thuật viên sẽ ấn nhẹ cây đầu siêu âm (đầu dò) vào vùng bụng, di chuyển qua lại. Thiết bị sẽ gửi tín hiệu đến máy tính, máy tính này sẽ tạo ra hình ảnh.

• Chụp CT bụng. Phương tiện chẩn đoán không đau này sử dụng tia X để tạo ra hình ảnh mặt cắt của các cấu trúc bên trong vùng bụng. Nó được sử dụng để tạo ra hình ảnh rõ ràng của động mạch chủ. Chụp CT bụng cũng có thể phát hiện kích thước và hình dạng của chứng phình động mạch.

Trong quá trình chụp CT, bạn nằm trên một chiếc bàn trượt vào một chiếc máy hình bán nguyệt. Đôi khi, thuốc nhuộm (chất cản quang) được truyền qua tĩnh mạch để làm cho các mạch máu của bạn hiển thị rõ ràng hơn trên hình ảnh.

• Chụp MRI bụng. Phương tiện chẩn đoán hình ảnh này sử dụng từ trường và sóng vô tuyến do máy tính tạo ra để tạo ra hình ảnh chi tiết của các cấu trúc bên trong vùng bụng của bạn. Đôi khi, bác sĩ sẽ chỉ định bơm thuốc cản từ, thuốc này được truyền qua tĩnh mạch để làm cho mạch máu của bạn nhìn thấy rõ hơn.

Tầm soát chứng phình động mạch chủ bụng

Là nam giới và hút thuốc lá làm tăng đáng kể nguy cơ bị chứng phình động mạch chủ bụng. Các đề xuất sàng lọc khác nhau, nhưng nhìn chung:

• Nam giới từ 65 đến 75 tuổi đã từng hút thuốc lá nên được kiểm tra một lần bằng siêu âm bụng.
• Đối với nam giới từ 65 đến 75 tuổi chưa bao giờ hút thuốc, bác sĩ sẽ quyết định về việc cần thiết phải siêu âm ổ bụng dựa trên các yếu tố nguy cơ khác, chẳng hạn như tiền sử gia đình về chứng phình động mạch.

Không có đủ bằng chứng để xác định liệu phụ nữ từ 65 đến 75 tuổi đã từng hút thuốc lá hoặc có tiền sử gia đình bị phình động mạch chủ bụng có được hưởng lợi từ việc kiểm tra chứng phình động mạch chủ bụng hay không. Hãy hỏi bác sĩ xem bạn có cần siêu âm sàng lọc dựa trên các yếu tố nguy cơ của bạn hay không. Những phụ nữ chưa bao giờ hút thuốc thường không cần phải kiểm tra tình trạng bệnh.

Điều trị

Mục tiêu của điều trị chứng phình động mạch chủ bụng là ngăn không cho túi phình động mạch bị vỡ. Điều trị có thể bao gồm theo dõi y tế cẩn thận hoặc phẫu thuật. Phương pháp điều trị của bạn phụ thuộc vào kích thước của chứng phình động mạch chủ và tốc độ phát triển của nó.

Theo dõi y tế

Bác sĩ có thể đề nghị lựa chọn này, còn được gọi là chờ theo dõi, nếu túi phình động mạch chủ bụng nhỏ và không gây ra các triệu chứng. Việc theo dõi, yêu cầu bác sĩ kiểm tra thường xuyên và sử dụng các phương pháp chẩn đoán hình ảnh để xác định xem túi phình có phát triển hay không và để quản lý các bệnh lý khác, chẳng hạn như huyết áp cao, tình trạng mà có thể làm trầm trọng thêm chứng phình động mạch.

Thông thường, một người có túi phình động mạch chủ bụng nhỏ, không có triệu chứng cần siêu âm bụng ít nhất sáu tháng sau khi chẩn đoán và tái khám định kỳ.

Phẫu thuật và các thủ thuật khác

Phẫu thuật để sửa chữa túi phình động mạch chủ bụng thường được khuyến nghị nếu chứng phình động mạch lớn hơn từ 1,9 đến 2,2 inch (4,8 đến 5,6 cm) hoặc nếu nó đang phát triển nhanh chóng.

Ngoài ra, bác sĩ có thể đề nghị phẫu thuật sửa chữa chứng phình động mạch chủ bụng nếu bạn có các triệu chứng như đau dạ dày hoặc phình động mạch bị rò rỉ, hoặc đau.

Loại phẫu thuật được thực hiện phụ thuộc vào kích thước và vị trí của túi phình, tuổi tác và sức khỏe tổng thể của bạn. Các lựa chọn phẫu thuật phình động mạch chủ bụng có thể bao gồm:

• Can thiệp nội mạch. Thủ thuật này được sử dụng thường xuyên nhất để sửa chữa chứng phình động mạch chủ bụng. Bác sĩ phẫu thuật chèn một ống mềm, mỏng (ống thông) qua động mạch ở chân và nhẹ nhàng dẫn nó đến động mạch chủ. Một ống lưới kim loại (mảnh ghép) ở đầu ống thông được đặt tại vị trí ngay trước chỗ phình mạch, được mở rộng và gắn chặt tại chỗ. Phần mãnh ghép này được đặt ngay chỗ mạch bình thường, ngay trước chỗ phình và đi ngang qua chỗ mạch phình đến đoạn xa chỗ phình nơi mạch máu còn bình thường. Như vậy, máu sẽ lưu thông qua đoạn phình mà không ảnh hưởng thêm trên sự nứt vỡ của túi phình.

Phẫu thuật nội mạch không phải là một lựa chọn cho tất cả mọi người bị phình động mạch chủ bụng. Bạn và bác sĩ của bạn sẽ thảo luận về lựa chọn sửa chữa tốt nhất cho bạn. Sau khi phẫu thuật nội mạch, bạn sẽ cần kiểm tra bằng các phương tiện chẩn đoán hình ảnh thường xuyên để đảm bảo rằng vùng được ghép không bị rò rỉ.

• Phẫu thuật mở ổ bụng. Phương pháp này cho phép loại bỏ phần bị hư hỏng của động mạch chủ và thay thế nó bằng một mảnh ghép, được khâu lại vào vị trí. Quá trình phục hồi hoàn toàn có thể mất một tháng hoặc hơn.

Tỷ lệ sống sót lâu dài tương tự nhau đối với cả phẫu thuật nội mạch và phẫu thuật mở ổ bụng.

Thay đổi lối sống và các biện pháp điều trị tại nhà

• Đối với chứng phình động mạch chủ bụng, bác sĩ có thể sẽ đề nghị tránh khuân vác nặng và hoạt động thể chất mạnh để ngăn ngừa huyết áp tăng quá mức, có thể gây thêm áp lực lên túi phình động mạch.
• Căng thẳng cảm xúc có thể làm tăng huyết áp, vì vậy hãy cố gắng tránh những tình huống xung đột và căng thẳng. Nếu bạn đang cảm thấy căng thẳng hoặc lo lắng, hãy cho bác sĩ biết để cùng nhau đưa ra kế hoạch điều trị tốt nhất.

Chuẩn bị cho cuộc hẹn khám bệnh của bạn

Nếu bạn có nguy cơ bị phình động mạch chủ bụng hoặc có các dấu hiệu và triệu chứng của tình trạng này, hãy hẹn gặp bác sĩ gia đình của bạn. Nếu bạn bị đau dữ dội, hãy tìm sự trợ giúp y tế khẩn cấp.

Dưới đây là một số thông tin để giúp bạn sẵn sàng cho cuộc hẹn của mình.

Bạn có thể làm gì

Khi bạn đến cuộc hẹn, hãy hỏi xem bạn có cần làm gì trước không, chẳng hạn như hạn chế việc ăn uống của bạn. Trước một số xét nghiệm, bạn có thể cần tránh uống rượu hoặc ăn trong một thời gian ngắn.

Lập danh sách:nhai

• Các triệu chứng của bạn, bao gồm bất kỳ triệu chứng nào dù có vẻ không liên quan đến chứng phình động mạch chủ bụng và thông tin thời điểm chúng bắt đầu
• Thông tin cá nhân quan trọng, bao gồm tiền sử gia đình mắc bệnh tim hoặc chứng phình động mạch
• Tất cả các loại thuốc, vitamin hoặc các chất bổ sung khác mà bạn dùng, bao gồm cả lượng bạn dùng và khi nào
• Câu hỏi để hỏi bác sĩ của bạn

Đối với chứng phình động mạch chủ bụng, các câu hỏi cần hỏi bác sĩ của bạn bao gồm:

• Nguyên nhân có khả năng nhất gây ra các triệu chứng của tôi là gì?
• Tôi sẽ cần những xét nghiệm nào?
• Có những phương pháp điều trị nào, và bạn nghĩ phương pháp điều trị nào sẽ tốt nhất cho tôi?
• Tôi có cần kiểm tra thường xuyên không, và nếu có, tần suất như thế nào?
• Tôi có các bệnh lý khác. Làm thế nào tôi có thể quản lý tốt nhất các bệnh lý này cùng nhau?
• Có bất kỳ tài liệu quảng cáo hoặc tài liệu in nào khác mà tôi có thể mang về nhà không? Tôi nên ghé thăm những trang web nào?

Đừng ngần ngại hỏi những câu hỏi khác.

Những gì mong đợi từ bác sĩ của bạn

Bác sĩ có thể sẽ hỏi bạn những câu hỏi, bao gồm:

• Các triệu chứng của bạn đến rồi đi, hay bạn luôn cảm thấy chúng?
• Mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng của bạn?
• Có bất cứ điều gì dường như để cải thiện các triệu chứng của bạn?
• Điều gì, nếu bất cứ điều gì, dường như làm trầm trọng thêm các triệu chứng của bạn?
• Bạn đã bao giờ hút thuốc chưa?

Nguồn tham khảo: mayoclinic.org, medscape.com, uptodate.com