Đột quỵ – gánh nặng sức khỏe toàn cầu
Đột quỵ (tai biến mạch máu não) là tình trạng não bộ bị tổn thương do tắc nghẽn hoặc vỡ mạch máu não, gây thiếu máu và oxy đến tế bào thần kinh. Đây là nguyên nhân tử vong đứng thứ hai trên thế giới, chỉ sau bệnh tim mạch, đồng thời là nguyên nhân hàng đầu gây tàn phế.
Tại Việt Nam, theo số liệu của Hội Đột quỵ học Việt Nam, mỗi năm có hơn 200.000 ca đột quỵ mới, trong đó khoảng 50% tử vong và 90% để lại di chứng nặng nề. Các di chứng thường gặp bao gồm:
- Liệt hoặc yếu nửa người.
- Rối loạn ngôn ngữ, khó giao tiếp.
- Rối loạn nuốt, ăn uống khó khăn.
- Suy giảm trí nhớ, rối loạn cảm xúc.
- Lệ thuộc hoàn toàn vào người chăm sóc.
Những di chứng này không chỉ ảnh hưởng đến bệnh nhân mà còn gây áp lực tâm lý, tài chính cho gia đình và xã hội. Chính vì vậy, phục hồi chức năng, đặc biệt là vật lý trị liệu, đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc giúp bệnh nhân lấy lại khả năng vận động và hòa nhập cộng đồng.
Vai trò của vật lý trị liệu trong phục hồi sau đột quỵ
Vật lý trị liệu là một nhánh của phục hồi chức năng, sử dụng các bài tập vận động, kỹ thuật trị liệu và thiết bị hỗ trợ để cải thiện khả năng hoạt động của cơ thể. Với bệnh nhân đột quỵ, đây được xem là “chìa khóa vàng” để phục hồi.
1. Khôi phục khả năng vận động
Các bài tập từ thụ động (kỹ thuật viên hỗ trợ cử động) đến chủ động (bệnh nhân tự tập) giúp ngăn ngừa teo cơ, cứng khớp và dần lấy lại khả năng cử động ở tay, chân.
Hình 1 – Bệnh nhân đang điều trị bằng máy điện xung
2. Cải thiện thăng bằng và khả năng đi lại
Đột quỵ khiến nhiều bệnh nhân khó giữ thăng bằng, dễ té ngã. Vật lý trị liệu tập trung vào các bài tập đứng, bước đi, leo cầu thang… để bệnh nhân tự tin di chuyển trong sinh hoạt hằng ngày.
3. Tập nuốt và ngôn ngữ
Kết hợp cùng ngôn ngữ trị liệu, vật lý trị liệu hỗ trợ bệnh nhân giảm rối loạn nuốt, cải thiện phát âm và khả năng giao tiếp.
4. Ngăn ngừa biến chứng
Người bệnh nằm lâu dễ gặp loét tì đè, cứng khớp, viêm phổi do ứ đọng đàm nhớt. Vật lý trị liệu giúp giảm thiểu nguy cơ này bằng cách duy trì vận động và thông khí phổi tốt hơn.
5. Tăng chất lượng cuộc sống
Mục tiêu cuối cùng không chỉ là đi lại được, mà còn giúp bệnh nhân tự chăm sóc bản thân, giao tiếp và tái hòa nhập xã hội.
Khi nào nên bắt đầu vật lý trị liệu sau đột quỵ?
Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), vật lý trị liệu nên được bắt đầu càng sớm càng tốt, ngay sau khi tình trạng y tế ổn định.
- Tuần đầu tiên: Tập nhẹ nhàng, vận động thụ động, thay đổi tư thế, ngồi dậy.
- Sau 2–4 tuần: Tăng cường vận động chủ động, tập đứng, đi lại.
- Trong 6 tháng đầu: Đây là “thời gian vàng” – não bộ có khả năng tái tạo đường dẫn truyền thần kinh mạnh mẽ nhất.
- Sau 6 tháng: Quá trình phục hồi vẫn tiếp tục nhưng chậm hơn, đòi hỏi kiên trì và lộ trình cá nhân hóa.
Phương pháp vật lý trị liệu phổ biến trong phục hồi sau đột quỵ
- Bài tập vận động: Cử động tay chân, nâng cao chi, co duỗi khớp.
- Tập thăng bằng: Ngồi, đứng, chuyển trọng lượng cơ thể.
- Đi bộ hỗ trợ: Dùng khung tập đi, gậy hoặc robot tập đi.
- Điện trị liệu: Kích thích điện chức năng (FES) giúp cơ hoạt động.
- Vật lý trị liệu hô hấp: Tập thở, dẫn lưu tư thế để tránh viêm phổi.
- Trị liệu phối hợp: Hoạt động trị liệu (tập kỹ năng sinh hoạt), ngôn ngữ trị liệu (cải thiện giao tiếp).
Vật lý trị liệu tại Bệnh viện Đại học Nam Cần Thơ
Khoa Y học cổ truyền – Phục hồi chức năng tại Bệnh viện Đại học Nam Cần Thơ được xây dựng theo hướng Đông – Tây y kết hợp, mang lại hiệu quả phục hồi toàn diện.
- Trang thiết bị hiện đại: Máy điện xung, sóng ngắn, siêu âm trị liệu, dụng cụ tập vận động chi thể.
- Đội ngũ chuyên môn: Kỹ thuật viên vật lý trị liệu giàu kinh nghiệm, phối hợp chặt chẽ cùng bác sĩ chuyên khoa Thần kinh và Nội tổng quát.
- Phương pháp Đông y hỗ trợ: Châm cứu, xoa bóp, bấm huyệt giúp lưu thông khí huyết, giảm co cứng cơ, nâng cao hiệu quả trị liệu.
- Chương trình cá nhân hóa: Lộ trình trị liệu được thiết kế riêng cho từng bệnh nhân dựa trên mức độ tổn thương và khả năng hồi phục.
Hình 2 – Khoa Y học cổ truyền và Phục hồi chức năng Bệnh viện Đại học Nam Cần Thơ
Đột quỵ không chỉ là một cơn bão sức khỏe, mà còn là bước ngoặt trong cuộc đời bệnh nhân và gia đình. Tuy nhiên, với sự tiến bộ của y học và vai trò quan trọng của vật lý trị liệu, người bệnh hoàn toàn có thể lấy lại hy vọng, khôi phục vận động và hòa nhập xã hội.
Tại Bệnh viện Đại học Nam Cần Thơ, các chương trình phục hồi chức năng sau đột quỵ được triển khai toàn diện, giúp bệnh nhân từng bước chinh phục hành trình trở về với cuộc sống.
Tài liệu tham khảo
- Feigin, V. L., Brainin, M., Norrving, B., Gorelick, P. B., Dichgans, M., Wang, W., … & Lindsay, P. (2022). World Stroke Organization (WSO): Global Stroke Fact Sheet 2022. International Journal of Stroke, 17(1), 18–29. https://doi.org/10.1177/17474930211065917
- Winstein, C. J., Stein, J., Arena, R., Bates, B., Cherney, L. R., Cramer, S. C., … & American Heart Association Stroke Council. (2016). Guidelines for adult stroke rehabilitation and recovery: A guideline for healthcare professionals from the American Heart Association/American Stroke Association. Stroke, 47(6), e98–e169. https://doi.org/10.1161/STR.0000000000000098
- Langhorne, P., Bernhardt, J., & Kwakkel, G. (2011). Stroke rehabilitation. The Lancet, 377(9778), 1693–1702. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(11)60325-5
- Pollock, A., Farmer, S. E., Brady, M. C., Langhorne, P., Mead, G. E., Mehrholz, J., & van Wijck, F. (2014). Interventions for improving upper limb function after stroke. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2014(11), CD010820. https://doi.org/10.1002/14651858.CD010820.pub2
- Hội Đột quỵ học Việt Nam. (2022). Báo cáo thường niên về đột quỵ tại Việt Nam. Hà Nội: NXB Y học.
