✅ Trào ngược dạ dày là gì?
Trào ngược dạ dày là tình trạng dịch vị dạ dày với thành phần chính là axit, đôi khi kèm theo thức ăn chưa tiêu hóa và dịch mật trào lên thực quản (một ống nối từ miệng đến dạ dày). Hiện tượng này có thể xảy ra tạm thời do ăn no, nằm sau khi ăn, căng thẳng hoặc sử dụng rượu bia và thuốc lá. Tuy nhiên, nếu kéo dài, axit có thể làm kích thích lớp niêm mạc thực quản và gây những triệu chứng khó chịu như ợ hơi, ợ nóng, đau rát ngực, buồn nôn… Nghiêm trọng hơn, axit còn có thể di chuyển lên hầu họng và thanh quản, dẫn đến kích ứng cổ họng và xoang.
Hiện tượng dạ dày trào ngược xảy ra khi axit và thức ăn chưa tiêu hóa trào ngược lên thực quản
(Trào ngược dạ dày thực quản gây ra những cơn ợ nóng, ợ hơi)
✅ Nguyên nhân trào ngược dạ dày thường gặp
Bệnh xảy ra do cơ vòng thực quản dưới (LES) – một dải cơ nằm ở vị trí tiếp giáp thực quản và dạ dày, bị suy yếu tạm thời hoặc vĩnh viễn. LES bị giãn bất thường hoặc không đóng kín sẽ khiến axit trào ngược lên thực quản. Nguyên nhân dẫn đến hiện tượng này có thể do:
– Thoát vị khe hoành
– Tác dụng phụ khi sử dụng những loại thuốc như thuốc kháng viêm không steroid (NSAID), thuốc chẹn kênh canxi, thuốc chống trầm cảm ba vòng…
– Mắc bệnh mô liên kết như xơ cứng bì
– Dị tật bẩm sinh như teo thực quản bẩm sinh
– Các vấn đề về dạ dày như viêm loét dạ dày, nhiễm vi khuẩn, hẹp môn vị…
– Thừa cân, béo phì
– Mang thai
– Thường xuyên tiêu thụ những thực phẩm làm tăng axit dạ dày như đồ chiên rán, đồ cay nóng, socola, cà phê, rượu, bạc hà…
– Căng thẳng và lo lắng kéo dài
✅ Dấu hiệu nhận biết bị trào ngược axit ở dạ dày
Các triệu chứng thường rõ ràng và nghiêm trọng hơn vào ban đêm hoặc sau khi ăn no, nằm, cúi người, hút thuốc và uống rượu bia. Người bệnh có thể nhận thấy những biểu hiện như:
– Ợ nóng, ợ hơi, ợ chua
– Buồn nôn hoặc nôn ra thức ăn, dịch vị
– Đau tức ngực và nóng rát vùng thượng vị
– Cảm thấy khó nuốt hoặc nuốt nghẹn
– Đau họng, ho kéo dài và khan tiếng
– Miệng tiết ra nhiều nước bọt hơn bình thường
– Đắng miệng nếu dịch mật trào ngược cùng dịch vị
✅ Phân loại theo y học lâm sàng
Những dạng trào ngược thường gặp gồm:
– Trào ngược dạ dày – thực quản (GERD): axit trào ngược kéo dài gây kích ứng niêm mạc thực quản, dẫn đến hình thành vết loét và những tổn thương khác. Điều này có thể được nhận thấy rõ thông qua nội soi.
– Trào ngược không ăn mòn (NERD): người bệnh có các triệu chứng dạ dày trào ngược điển hình nhưng không xuất hiện tổn thương niêm mạc thực quản trên nội soi. Bệnh có thể được phát hiện thông qua đo pH trở kháng 24 giờ.
– Trào ngược liên quan biến chứng: tổn thương niêm mạc thực quản kéo dài có thể dẫn đến loét, hẹp thực quản, viêm thực quản, Barrett thực quản, trào ngược họng thanh quản, hen suyễn…
✅ Chẩn đoán trào ngược axit dạ dày
Những phương pháp chẩn đoán thường được áp dụng gồm:
- Chẩn đoán lâm sàng dựa trên triệu chứng và thang điểm GERD-Q
Thông thường, bác sĩ có thể sử dụng thang điểm GERD-Q để đánh giá ban đầu về dạ dày trào ngược dựa trên các triệu chứng lâm sàng. Hệ thống gồm 6 câu hỏi với thang điểm từ 0 – 3 (câu 1, 2, 5 và 6) và 3 – 0 (câu 3, 4) liên quan đến triệu chứng, tần suất, mức độ nghiêm trọng, biểu hiện liên quan và tác động đến chất lượng cuộc sống.
Kết quả GERD-Q giúp bác sĩ phân biệt chứng trào ngược tạm thời và thường xuyên, từ đó chỉ định những xét nghiệm cận lâm sàng cần thiết để chẩn đoán và xây dựng phác đồ điều trị tối ưu. Ngoài ra, GERD-Q còn được ứng dụng nhằm theo dõi hiệu quả của quá trình điều trị bệnh. Tổng điểm GERD-Q trên 8 có thể gợi ý nguy cơ bị dạ dày trào ngược và cần thêm những phương pháp khác để xác nhận.
- Nội soi dạ dày – thực quản và sinh thiết
Khoảng 10 – 20% trường hợp trào ngược dạ dày thực quản có phát hiện bất thường trong quá trình nội soi. Tuy nhiên, phương pháp này giúp kiểm tra mức độ tổn thương và đánh giá khả năng xảy ra biến chứng như viêm thực quản, Barrett thực quản và hẹp thực quản.
Bác sĩ sẽ sử dụng một ống soi mềm và dài luồn qua miệng, đưa vào thực quản, dạ dày và tá tràng. Camera gắn ở đầu ống sẽ thu hình ảnh bên trong của các cơ quan này và truyền lên màn hình có độ phân giải cao. Qua đó bác sĩ có thể quan sát các cấu trúc bên trong đường tiêu hóa trên rõ ràng nhất để phát hiện và đánh giá tổn thương chính xác nhất. Trong quá trình nội soi, bác sĩ có thể lấy một mẫu mô và mang đến phòng thí nghiệm để sinh thiết và tìm kiếm dấu hiệu bất thường.
- Đo pH 24 giờ và đo áp lực thực quản
Đo pH trở kháng 24 giờ giúp xác định tần suất và nguyên nhân trào ngược có phải do axit hay không. Bác sĩ sẽ đưa một ống thông nhỏ và mềm có cảm biến trở kháng vào đường mũi xuống thực quản và dạ dày. Ống được kết nối với một thiết bị ghi dữ liệu nhỏ có thể đeo ngang thắt lưng để ghi nhận sự thay đổi nồng độ axit và những hoạt động khác của thực quản suốt 24 giờ. Trào ngược được cho là do axit khi pH nhỏ hơn 4 tối thiểu 5 giây khi xảy ra trào ngược; nếu cao hơn, nguyên nhân có thể liên quan đến dịch mật hoặc yếu tố khác.
Bên cạnh đó, bác sĩ có thể chỉ định đo áp lực nhu động thực quản nhằm loại trừ những bệnh lý có triệu chứng tương tự hoặc đánh giá trước khi phẫu thuật chống trào ngược. Một ống thông cảm ứng áp suất sẽ được đặt vào mũi và di chuyển xuống thực quản cho đến khi hình ảnh đường áp lực màu của cơ thắt thực quản trên và dưới hiện lên màn hình. Qua đó, bác sĩ sẽ đánh giá sức mạnh và sự phối hợp của các cơn co thắt cơ, đồng thời kiểm sức mạnh và độ giãn của LES.
- Xét nghiệm bổ sung
Tùy theo trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định những phương pháp chẩn đoán bổ sung như:
– Chụp X-quang bari: trong quá trình chụp X-quang, người bệnh sẽ nuốt một dung dịch cản quang gọi là bari. Dung dịch này phủ lên thực quản và đường tiêu hóa, giúp bác sĩ phát hiện vết loét, khối u, viêm và những dấu hiệu bất thường khác.
– Test hơi thở HP: giúp phát hiện vi khuẩn HP trong dạ dày hoặc ruột non bằng dung dịch chứa urea gắn đồng vị phóng xạ C13 hoặc C14.
✅ Đối tượng nguy cơ bị trào ngược dạ dày
Bất cứ ai cũng có khả năng bị trào ngược axit dạ dày. Tuy nhiên, nguy cơ sẽ cao hơn nếu thuộc một trong những trường hợp sau:
- Thói quen ăn uống thiếu khoa học, ăn khuya, ăn quá no, nằm sau khi ăn
- Thường xuyên sử dụng rượu bia, cà phê và thuốc lá
- Tiêu thụ nhiều thực phẩm cay nóng, dầu mỡ và đồ chế biến sẵn
- Phụ nữ đang mang thai
- Lạm dụng thuốc trong điều trị bệnh
- Người bị thừa cân, béo phì
- Người thường xuyên bị căng thẳng và áp lực
✅ Biến chứng có thể xảy ra
Nếu không điều trị kịp thời có thể dẫn đến những biến chứng như:
- Viêm thực quản: là tình trạng tổn thương lớp niêm mạc thực quản. Viêm mạn tính có thể gây đau, loét và biến đổi mô.
- Barrett thực quản: xảy ra khi lớp mô lót thực quản biến đổi như niêm mạc ruột do tiếp xúc lâu dài với axit. Tình trạng này làm tăng nguy cơ mắc ung thư thực quản.
- Hẹp thực quản: tổn thương kéo dài dẫn đến hình thành mô sẹo và làm hẹp thực quản, gây khó nuốt và cản trở việc ăn uống.
- Trào ngược họng thanh quản: axit có thể trào lên cổ họng khi ngủ, gây khàn giọng và phát triển khối u dây thanh quản.
- Hen suyễn: axit xâm nhập vào đường thở có thể làm trầm trọng hoặc gây ra những triệu chứng giống bệnh hen suyễn. Ngoài ra, tình trạng này còn tăng nguy cơ kích ứng phế quản, gây co thắt, ho và khó thở.
Trào ngược kéo dài có thể dẫn đến biến chứng viêm thực quản, hẹp thực quản, Barrett thực quản…
✅ Phương pháp điều trị trào ngược dạ dày thực quản
Bệnh thường có tỉ lệ tái phát rất cao, khoảng 70% bệnh nhân bị tái phát trong vòng một năm dẫn đến có nhiều lời truyền miệng rằng căn bệnh này không thể chữa khỏi, tùy vào từng giai đoạn của bệnh mà bác sĩ chuyên khoa sẽ cân nhắc để cho các toa thuốc phù hợp, cộng với việc hướng dẫn bệnh nhân ăn uống lành mạnh để giảm triệu chứng và có thể khỏi bệnh hoàn toàn.
Điều quan trọng, để việc điều trị thực sự có hiệu quả như mong đợi thì bệnh nhân phải nghiêm ngặt theo hướng dẫn của bác sĩ trong khi sử dụng thuốc, tuyệt nhiên không sử dụng các phương thuốc dân gian được quảng cáo không rõ nguồn gốc cũng như chưa có nghiên cứu cụ thể chứng minh hiệu quả trong việc chữa bệnh. Một số thảo dược thực sự có khả năng giúp giảm các triệu chứng của trào ngược, nhưng những thảo dược này cũng có thể gây ra dị ứng đối với một số bệnh nhân có cơ địa nhạy cảm hoặc khi sử dụng kết hợp với các loại thuốc điều trị. Vì vậy, trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc hoặc thảo dược kết hợp, hãy trao đổi với bác sĩ.
Song song với biện pháp dùng thuốc, chế độ ăn uống và một số thói quen của người bị dạ dày trào ngược cũng phải thay đổi hợp lý. Ví dụ, người bị trào ngược không nên để cân nặng tăng quá nhiều, không nên ăn quá no, không dùng các chất có cồn, các bữa ăn nên được chia nhỏ hợp lý, cũng không nên đi nằm ngay sau khi ăn no.
Những thay đổi này tưởng như dễ thực hiện, nhưng thực ra lại là một trong những nguyên nhân khiến việc điều trị bệnh không thành công. Vì nhiều lý do, dù đang trong giai đoạn điều trị nhưng có trường hợp vẫn bỏ bữa sau đó ăn dồn lại một bữa, vẫn uống rượu bia và các chất có cồn khác, hay do công việc phải thường xuyên dùng bữa tối rất trễ rồi đi ngủ luôn. Ngoài ra, để giảm béo và duy trì cân nặng ở mức phù hợp cũng đòi hỏi phải dành thời gian tập luyện, điều không phải ai cũng làm được.
Người bị trào ngược dạ dày do stress thì trong quá trình dùng thuốc theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa, cần thực hiện cân đối công việc và tham gia các hoạt động nghỉ ngơi, giải trí để giảm căng thẳng, lo lắng. Một số phương pháp thư giãn như yoga, thiền cũng là lựa chọn phù hợp cho những đối tượng này. Nếu tinh thần được thoải mái, việc điều trị trào ngược dạ dày thực quản sẽ có kết quả nhanh hơn.
Trong trường hợp sử dụng thuốc không đem lại hiệu quả, bác sĩ có thể đề nghị phẫu thuật để chữa dứt điểm. Đối với trào ngược axit dạ dày, bác sĩ có thể đề nghị phẫu thuật Nissen hoặc phẫu thuật LINX.
- Phẫu thuật Nissen hay còn gọi là phẫu thuật Toupet để thắt chặt cơ và ngăn ngừa trào ngược, được thực hiện bằng mổ nội soi hoặc có thể mổ mở.
- Phẫu thuật Linx là phẫu thuật cấy ghép một vòng các hạt titan nhỏ chứa từ tín được quấn quanh ngã ba của dạ dày và thực quản. Lực hút từ giữa các hạt đủ mạnh để giữ cơ vòng đóng lại với axit, nhưng đủ yếu để cho phép thức ăn đi qua. Phương pháp này có nhược điểm là chi phí cao, và hiện tại chỉ có số ít bệnh viện có đủ khả năng thực hiện.
✅ Phòng ngừa trào ngược dạ dày tái phát?
Để phòng ngừa, người bệnh nên thực hiện những biện pháp sau:
- Chế độ dinh dưỡng lành mạnh:
Hạn chế sử dụng những thực phẩm làm tăng nguy cơ trào ngược như socola, đồ ăn nhiều dầu mỡ, cà phê, rượu bia và bạc hà. Thay vào đó, nên bổ sung những thực phẩm tốt cho hệ tiêu hóa như ngũ cốc nguyên hạt, yến mạch, sữa chua, thịt thăn lợn, các loại cá chế biến bằng cách hấp hoặc nấu canh… Có thể chia nhỏ thành nhiều bữa ăn để hạn chế áp lực lên dạ dày và không nên nằm ngay sau khi ăn.
- Quản lý cân nặng, hạn chế stress:
Thừa cân và căng thẳng kéo dài làm trầm trọng thêm các triệu chứng của GERD. Vì vậy, một trong những cách phòng tránh tốt nhất là chủ động duy trì cân nặng hợp lý và giảm stress bằng những biện pháp như vận động thể chất đều đặn, trò chuyện với gia đình và bạn bè, tham gia các hoạt động xã hội…
- Thói quen sinh hoạt: ngủ đủ, tập luyện đều đặn
Mỗi người nên ngủ đủ 7 – 8 tiếng mỗi ngày. Khi ngủ, có thể nâng cao đầu giường khoảng 15 – 20 cm hoặc nằm nghiêng về bên trái để giảm trào ngược. Song song đó, tập luyện thể thao cũng góp phần kiểm soát cân nặng và giảm nguy cơ bị GERD. Những môn thể thao có thể tham khảo gồm đi bộ, đạp xe, aerobic, yoga…
✅ Trào ngược dạ dày kéo dài bao lâu thì cần đi khám?
Người bệnh nên thăm khám chuyên khoa tiêu hóa nếu tình trạng kéo dài hơn 2 tuần, đặc biệt kèm theo những dấu hiệu bất thường như nuốt khó, đau tức ngực, ho liên tục, tăng tiết nước bọt…
Trào ngược dạ dày có thể điều trị bằng những phương pháp như sử dụng thuốc, điều chỉnh lối sống hoặc phẫu thuật (nếu triệu chứng nghiêm trọng). Tuy nhiên, nếu không can thiệp kịp thời, bệnh có thể diễn tiến nặng và dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm. Vì vậy, người bệnh nên đến bệnh viện thăm khám chuyên khoa tiêu hóa càng sớm càng tốt nếu nhận thấy những dấu hiệu bất thường như ợ hơi, ợ chua, đau tức vùng thượng vị, chán ăn, sụt cân không rõ nguyên nhân…
KHOA THĂM DÒ CHỨC NĂNG VÀ NỘI SOI BỆNH VIỆN ĐẠI HỌC NAM CẦN THƠ: NƠI CÔNG NGHỆ – CHUYÊN MÔN HỘI TỤ
Tại Bệnh viện Đại học Nam Cần Thơ, Khoa Thăm dò chức năng và Nội soi tự hào là cánh tay đắc lực giúp các bác sĩ “nhìn thấu” bên trong cơ thể, từ đó đưa ra chẩn đoán chính xác, phác đồ điều trị hiệu quả.
Đằng sau mỗi kết quả chẩn đoán chính xác, quy trình thăm khám an toàn là đội ngũ y bác sĩ và kỹ thuật viên tận tâm, giàu kinh nghiệm của Khoa Thăm dò chức năng và Nội soi:
TS.BS Nguyễn Văn Thái – Phó Giám đốc Bệnh viện Đại học Nam Cần Thơ – chuyên sâu trong lĩnh vực nội tiêu hóa, gan, mật, với hơn 37 năm kinh nghiệm trong công tác khám chữa bệnh.
BS.CKI Bùi Phạm Vĩnh Lộc – Phó Trưởng khoa Nội tổng quát: chuyên sâu trong chẩn đoán và điều trị các bệnh lý về đường tiêu hóa (viêm loét dạ dày – tá tràng, viêm đại trực tràng mạn tính), gan mật (viêm gan, xơ gan, gan nhiễm mỡ), nhiễm giun sán, và thực hiện nội soi chẩn đoán, điều trị.
BS Giang Văn Hậu – Phó Trưởng khoa Thăm dò chức năng và Nội soi: chuyên môn nội tiêu hóa, nội soi tiêu hóa chẩn đoán và điều trị các bệnh lý tiêu hóa (viêm loét, xuất huyết, giun sán, đại tràng), nội soi cắt polyp dạ dày, đại tràng, nội soi tầm soát ung thư sớm đường tiêu hóa và điều trị các bệnh lý gan mật tụy (viêm gan, xơ gan, gan nhiễm mỡ, viêm tụy).
Khoa mang đến hệ thống dịch vụ đa dạng, từ những kiểm tra cơ bản đến các can thiệp chuyên sâu:
Nội soi tầm soát ung thư sớm đường tiêu hóa.
Nội soi tiêu hóa trên và dưới: Nội soi hoàn toàn không đau
Nội soi chẩn đoán và can thiệp: Chẩn đoán vi khuẩn Helicobacter Pylori (HP), sinh thiết khối u, gắp dị vật, thắt búi giãn tĩnh mạch thực quản, cầm máu hay cắt bỏ polyp, can thiệp điều trị ung thư đường tiêu hóa giai đoạn sớm.
Chúng tôi hiểu rằng sức khỏe là tài sản quý giá nhất. Khoa Thăm dò chức năng và Nội soi Bệnh viện Đại học Nam Cần Thơ luôn mang đến những dịch vụ, chẩn đoán chính xác, an toàn, góp phần bảo vệ và nâng cao chất lượng cuộc sống cho cộng đồng.
- Zavala-Gonzales, M. A., Azamar-Jacome, A. A., Meixueiro-Daza, A., De La Medina, A. R., J, J. R., Roesch-Dietlen, F., & Remes-Troche, J. M. (2014). Validation and diagnostic usefulness of gastroesophageal reflux disease questionnaire in a primary care level in Mexico. Journal of Neurogastroenterology and Motility, 20(4), 475–482. https://doi.org/10.5056/jnm14014
- Acid Reflux & GERD. (2025, July 14). Cleveland Clinic. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/17019-acid-reflux-gerd
- Gastroesophageal reflux disease (GERD) – Diagnosis and treatment – Mayo Clinic. (n.d.). https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/gerd/diagnosis-treatment/drc-20361959
- Acid Reflux & GERD. (2025, June 2). Cleveland Clinic. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/17019-acid-reflux-gerd
